Uzaktan çalışma: bir iktidar pratiği?

Abstract

Evde çalışmanın farklı modellerinden biri olan bilgi teknolojisini kullanarak uzaktan çalışma, 2020 yılından itibaren COVID-19 pandemisinin yayılmasını önlemek amacıyla dünyanın farklı yerlerinde birçok bireyin iş yaşamına dahil olmuştur. Bu durum bazı pozitif örneklerde çalışanların işleri üzerindeki hakimiyetini artırarak, çalışanlara hem çalışma saatlerinde hem de çalışma mekanlarında esneklik sağlayarak olumlu deneyimler yaratmıştır. Fakat bununla beraber, uzaktan çalışma, çalışanlar için uzun çalışma saatleri, sürekli erişilebilir olma zorunluluğu gibi ciddi hak kayıplarına neden olmanın yanı sıra; soyutlanmışlık hissi, sosyalleşememe gibi çalışanların psikolojik sağlığını etkileyebilecek durumlara da sebep olmaktadır. Bunun yanında, işveren dünyanın birçok yerinden çalışana erişebilirken çalışanlar sınırları belli olmayan bir rekabetin içine itilmektedir. Diğer taraftan, bu durum, işverenin maliyetlerini azaltarak tasarruf etmesini sağlarken uzaktan çalışan kişilerin masraflarını artırmaktadır. Bu makale, uzaktan çalışmanın 2020’li yıllarda uygulanma şeklini Byung-Chul Han tarafından öne sürülen psikopolitika kapsamında incelenen yeni iktidar teknikleri çerçevesinde analiz etmektedir. Byung-Chul Han’a (2019) göre, neoliberal psikopolitika giderek daha incelikli sömürü biçimleri icat etmekte ve neoliberal rejim, tükenme çağını başlatarak bireyin ruhunu, duygularını (heyecanını) sömürmektedir. Çeşitli iktidar teknikleri ile bireye kendisini her zaman daha fazla gerçekleştirme, geliştirme, “iyileştirme” talimatı verilmektedir. Bunun sonucunda birey, sürekli olarak daha fazla performans gösterme durumunda olduğunu düşünmekte ve kendisini gönüllü ve heyecanlı bir şekilde sömürmektedir (Han, 2019). Bireylerin ruhuna hükmetmeyi başarmış bu sistemin ofislere ihtiyacı ortadan kalkmıştır. Tüm bunlar göz önünde bulundurularak uzaktan çalışmanın yarattığı mevcut durumun bireylerin gözünden nasıl değerlendirildiği, söz konusu çerçevede bir iktidar pratiğini yansıtıp yansıtmadığı iş piyasasının yönetimi ve dolayısıyla küresel toplumun geleceği açısından dikkat çekicidir. Bu çalışmada, Türkiye’de özel sektör, kamu sektörü ve insan haklarının geliştirilmesi ve teşvik edilmesi amacıyla faaliyet gösteren uluslararası ve ulusal kurumlarda uzaktan çalışan 15 kişi ile yürütülen yarı yapılandırılmış derinlemesine mülakat aracılığıyla uzaktan çalışmanın soyutlanmış ve sömürülmüş hissetme durumuna etkisi araştırılmaktadır.